سوگند به کوه های ایستاده در مه تالش/ سفر به «باغو» و «تیلار»

گلتاج می گوید «تیلار اولیاست، رو به قبله است، قداست دارد» پسرش می گوید «مردم اینجا وقتی می خواهند سوگند یاد کنند، به کوه تیلار قسم می خورند»

حالا به سمت دره ای می رویم که بخشی از جنگل های هیرکانی را در خود حفظ کرده است. شیب تند کوه، خطر سقوط را به همراه دارد. دیدن دو طبیعت متناقض در یک محدوده ما را وامی دارد به سمت جنگل هایی برویم که به زودی در میان مه گم می شود. از بالای کوه، پیچ و تاب رودخانه کرکانرود – که از تیلار سرچشمه می گیرد – بهتر دیده می شود.

به کوه پشت سرش در جهت غرب اشاره می کند «آن کوه که قله اش شبیه دیوار سنگی است، کوه باغو است. ۳۲۰۰ متر ارتفاع دارد. باغو مشتق از بغ است و بغ در زبان پهلوی به معنی جایگاه خدایان است. واژه های تالشی خیلی شبیه زبان پهلوی است. در روستاهای دیزگاه، مریان و آق اولر، محوطه های باستانی و گورهای تاریخی زیادی قرار دارد. گورهایی که برخی از آنها کاوش شده و مردگان خود را همراه اسب تدفین می کردند»

سپس گیاه خارداری را نشان می دهد و می گوید « به این می گویند قالقان. آن را داخل کوزه های بزرگ سفالی می انداختند تا مثل اسکاج داخل نرخه تمیز شود. عشایر از نرخه برای تهیه کره استفاده می کنند.»

از پنجره «قله تیلار» را می نگرم. مه در حال بالا آمدن است. گردنه های صعب العبوری که تا یک ساعت پیش به سختی طی کردیم، حالا زیر مه ناپدید شده اند. حالا فقط نوک «قله تیلار» پیداست.

به سمت بالاترین نقطه دژ می روم. وسط قلعه گودال های عمیقی است، بجا مانده از تلاش گنج یابان. درختچه های تنک خاردار در بخشی هایی از قلعه رشد کرده اند. به خاطر سردی هوا، آلوچه های وحشی تازه شیرین شده اند، ولی این میوه های جنگلی بیشتر خوراک خرس هاست. این را حسین اکبری می گوید.

راهنمایمان می گوید « آبش برای اهالی مصارف درمانی دارد و به آن سیااُو می گویند. پایین دست چشمه دیگری است که به آن سَردَاُو می گویند. با سیلاب اخیر، بسترش تخریب شد.»

پس تیلار نشانه های پیش از اسلام دارد. حرمت ها و قداست هایی از گله داران پیشین این کوه های بلند که بعد از اسلام تغییر شکل یافته است.

نزدیک به چشمه، معلم بازنشسته روستای دیزگاه برای بردن آب آمده است. «بیژن جعفری» که راهنمای تورهای گردشگری هم هست، می گوید «از پایین روستای دیزگاه، یک راه فرعی هست که به سمت قله تیلار می رود. پایین کوه یک زیارتگاه هست. بعد از زیارتگاه تا بالای کوه سه ساعت پیاده روی است. تیلار دومین کوه بلند گیلان است و ۲۸۸۱ متر ارتفاع دارد»

بادگیرم را می پوشم و با یک چراغ قوه به سمت رفندونگاه می روم. دیدن ستاره های شبانگاه را نمی توان از دست داد. به قدری آسمان نزدیک است که می توان ستاره ها را چید. تا سحر چیزی نمانده. انتظار چند ساعته تا بالاخره خورشید طلوع می کند. دوباره صدای پارس سگ های گله می آید و زنگوله بزها. زندگی عشایر دوباره در کوه های تالش از سرگرفته می شود.

داخل محله می روم. تک و توک خانه های گله داران که مرتع خود را با سیم خاردار حصار کرده اند.

«خاتمه سیفی پور» با دامن بلند پرچین و شلیته و جلیقه مشکی و چارقد سفیدش آمده تا از چشمه آب بردارد. زنان محله هنوز لباس های سنتی تالشی می پوشند. به ترکی حرف می زند. اهالی این منطقه به دلیل همجواری با استان اردبیل زبانشان ترکیبی از ترکی و تالشی است. از او درباره «قله تیلار» می پرسم. پاسخ می دهد «تیلار حرمت دارد، مقدس است» خودش بالای قله نرفته ولی از «تُربِه» پایین کوه می گوید که چند باری به زیارت آنجا رفته است.

روی ایوان کلبه می روم؛ چشم به سفیدی می زند. تنها صدای زنگوله بزهای گله را می شنوم و هرازگاهی صدای پارس سگ های گله.

به ستیغ سه گانه تیلار اشاره می کند و می گوید «کوهنوردانی که می خواهند به سبلان بروند، ابتدا تیلار را فتح می کنند. ضمنا بالای تیلار بقایای استودان هست»

حسین اکبری توضیح می دهد «این صخره سنگی در واقع بقایای یک قلعه تاریخی است. از این نقطه می توان روستای کوهستانی دیزگاه را دید. دیزگاه در واقع معرب دژگاه است. اگر بالای این صخره بایستید، تمام مرتع های اطراف و دره ها و روستاهای پایین دست دیده می شود. این قلعه در گذشته یک جور برج دیدبانی بود، برای حفاظت گله ها از دستبرد کسانی که از کوه های غربی می آمدند»